Porady logopedy

Charakterystyka rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym

 

Okres swoistej mowy dziecięcej (od 3-7 roku życia).

 

Dziecko 3-letnie potrafi porozumieć się z otoczeniem, mowa jego jest już w pewnym stopniu ukształtowana. Nie znaczy to jednak, że jest pozbawiona błędów i że jej rozwój nie odbywa się w dalszym ciągu. Dziecko zaczyna odróżniać dźwięki s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Mowa dziecka daleka jest od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe - uproszczone. Występują zlepki wyrazów i nowotwory językowe. Dziecko 3-letnie powinno już wymawiać wszystkie samogłoski, tak ustne, jak i nosowe: a, o, e, u, i, y, ą, ę, chociaż w mowie jego mogą występować odstępstwa, np. zamiana samogłosek: a = o, e = a, i=y. Jest to związane z niewykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Powinny występować również spółgłoski twarde i zmiękczone: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, ś, ć, ź, dź, ń, k, g, ki, gi, ch, t, d, n, l, li, j, ł. W wieku tym pojawiają się głoski: s, z, c, dz, a nawet sz, ż, cz, dż. Ogólnie biorąc, mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczanie głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, które często są wymawiane jako ś, ź, ć, dź, r może być wymawiane jak j lub l, zamiast f występuje ch i odwrotnie.

 

Wymowa dziecka 4-letniego różni się pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jak: ś, ź, ć, dź, Pojawia się głoska r i głoski sz, ż, cz, dż, choć dziecko jeszcze zamienia je na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź.

 

Mowa dziecka 5-letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dż, które pojawiały się w czwartym roku życia, zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć. Głoska r powinna być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

 

Mowa dzieci 6 - letnich powinna już być opanowana pod względem dźwiękowym.

 

Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek. Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych głosek w trakcie rozwoju mowy. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska i odpowiednia symulacja.

 

ZABURZENIA ROZWOJU MOWY I WADY WYMOWY

 

Mówiąc o zaburzeniach rozwoju mowy, musimy przede wszystkim zwrócić uwagę na opóźniony rozwój mowy. Jeżeli do trzeciego roku życia mowa nie rozwinie się (dziecko wymawia pojedyncze proste wyrazy) to możemy podejrzewać opóźniony rozwój mowy, który wcześniej może się przejawiać w:

• późniejszym pojawieniu się gaworzenia
• późniejszym pojawieniu się pierwszych słów
• w małej liczbie rozumianych i używanych przez dziecko słów
• późniejszym pojawieniu się zdań prostych i złożonych
• przedłużającym się okresie swoistej wymowy dziecięcej

Najczęstsze przyczyny opóźnionego rozwoju mowy, które należy jak najwcześniej wykluczyć to:

• uszkodzenia układu nerwowego- urazy okołoporodowe, zaburzenia naczyniowe, schorzenia zapalne, nowotworowe, mikrouszkodzenia mózgu
• upośledzenie umysłowe – warunkiem wykluczenia jest zgodność poziomu umysłowego z wiekiem (testy na inteligencję)
• uszkodzenie słuchu – celem wykluczenia przyczyny jest przeprowadzenie badania słuchu
• nieprawidłowości budowy jamy ustnej i gardła
• zaburzenia emocjonalne
• przyczyny środowiskowe

O wymowie wadliwej można mówić, wtedy gdy różni się ona od wymowy będącej w powszechnym użyciu.

 

Największą grupę tworzą wady artykulacyjne, nazwane dyslalią – czyli nieprawidłowością w wymawianiu jednej , wielu głosek lub niemal wszystkich i wtedy mamy do czynienia z bełkotem.

 

W obrębie dyslalii wyróżniamy :

1. SEPLENIENIE – nieprawidłowa wymowa głosek s, z, c, dz ; sz, ż, cz, dż,; ś, ź, ć, dź

Np. szkoła – skoła – śkoła

sanki – szanki – śanki

ćma - czma – cma

seplenienie międzyzębowe – dziecko wymawia wyżej wymienione głoski z językiem wsuniętym między zęby

seplenienie boczne – język ułożony niesymetrycznie, dźwiękom towarzyszy nieprzyjemne dla ucha brzmienie

seplenienie wargowe – język nie bierze udziału w wymowie głosek, gdyż wymawiane są przy pomocy do przodu wysuniętych warg, jak przy dmuchaniu.

PRZYCZYNY:

• nieprawidłowa budowa narządów mowy – język sztywny lub zbyt wiotki, grub, umięśniony, zbyt wysoko wysklepione podniebienie tzw. gotyckie
• naśladownictwo – naśladowanie młodszego rodzeństwa lub chęć zwrócenia przez dziecko uwagi gdy pojawia się młodsze rodzeństwo
• nieprawidłowy zgryz – zbyt długie używanie smoczka, złe połykanie pokarmów tzw. niemowlęce .
• słaba sprawność języka i warg- narządy te nie wykonują potrzebnych ruchów np. przy głosce „sz” język zamiast za górnymi zębami leży za dolnymi, niewłaściwe odżywianie nie dające sposobności do gryzienie twardych pokarmów
• trudności w oddychaniu przez nos – nieprawidłowe oddychanie przez rozchylone usta prowadzi do osłabienia mięśni żuchwy i języka odpowiedzialnych za utrzymywanie go w prawidłowej pozycji w stanie spoczynku tzn. usta zamknięte czubek języka dotyka górnego wałka dziąsłowego za zębami.

 

2. RERANIE – nieprawidłowa realizacja głoski „r”. Głoska ta może być wymawiana jako „l lub j” - zamiast drgań czubka języka głoska może być wymawiana poprzez drgania języczka podniebiennego, warg,

PRZYCZYNY

• niedostateczna sprawność ruchowa języka – nie można wykonać ruchów wibracyjnych
• krótkie wędzidełko nie pozwalające na dostateczna pionizacje i ruchy wibrujące języka

 

3. MOWA BEZDŹWIĘCZNA – polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, bez drgań wiązadeł głosowych

np. domek – tomek ; bada- pata ; buda – puta ; koza – kosa

PRZYCZYNY

• zaburzenia słuchu mownego słuchu fonematycznego – zdolność rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy. Aby wymówić dane słowo dziecko musi wyodrębnić poszczególne dźwięki, ustalić kolejność, następnie powiązać z odpowiednimi ruchami narządów mowy. Niezbędnym warunkiem prawidłowej wymowy jest dokonywanie właściwej analizy poszczególnych dźwięków mowy, które następują po sobie. Procesy te odbywają się na poziomie kory mózgowej. W przypadku, gdy komórki kory mózgowej odpowiedzialne za te funkcje pracują mniej sprawnie, to odbieranie, różnicowanie i składanie dźwięków przebiega wadliwie. Dziecko, z niewykształconym dostateczniesłuchem fonematycznym nie potrafi z potoku dźwięków mowywychwycić głosek po kolei i zróżnicować je. Doskonalenie procesów analizy i syntezy słuchowej rozwija się wraz z wiekiem dziecka. W wieku 6-7 lat powinno być zakończone, gdyż jest to warunkiem do osiągnięcia umiejętności czytania i pisania.
• obniżenie napięcia mięśniowego (wargi, mięśnie policzków są wiotkie), głos jest zwykle cichy, monotonny
• brak koordynacji między pracąwiązadeł głosowych a pracą narządów jamy ustnej

 

4. NOSOWANIE

• nosowanie zamknięte – głoski nosowe : m, mi, n, ni, ę, ą – wymawiane są jak ustne
• nosowanie otwarte- gdy głoski ustne łączą się z rezonansem nosowym

PRZYCZYNY

• nosowanie zamknięte - niedrożność jamy nosowo – gardłowej spowodowane przerostem śluzówki nosa , obrzękiem przy ostrych i przewlekłych stanach kataralnych, przerost trzeciego migdałka, polipy, skrzywienia przegrody nosa. Warunkiem poprawy wymowy jest zlikwidowanie przyczyny.
• nosowanie otwarte – rozszczepy podniebienia , krótkie podniebienie, nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego, rozszczep wargi górnej

 

5. GAMMACYZM I KAPPACYZM - to wady wymowy polegające na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych.

 

Gammacyzm - nieprawidłowa wymowa głoski „g”.

Kappacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski „k”.

 

Głoski te najczęściej albo w ogóle nie są realizowane albo występuje zamiana głosek „k” i „g” na głoski „t” i „d”, co wynika stąd, że w artykulacji tych głosek biorą udział te same partie mięśni. Przy „k” i „g” - mięsień podłużny dolny, który skraca język, uwypukla jego grzbiet i kieruje przód języka na dno jamy ustnej, a w wypadku głosek „t” i „d”- mięsień podłużny górny, który skraca język, a jego przód unosi do góry.

PRZYCZYNY

• niska sprawność ruchowa języka, a w szczególności jego tylnej części. Może to wynikać z ograniczonych możliwości językowych. Zamiast wysklepienia się tylnej części języka i zwarcia z podniebieniem miękkim, szczególnie, gdy po „k”, „g” występuje któraś z samogłosek szeregu przedniego, np. „e”, „i”, miejsce zwarcia przesuwa się do przodu jamy ustnej.

 

6. JĄKANIE – to osobna grupa wad wymowy, która polega na zaburzeniu koordynacji pracy narządów aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego- występuje nadmierne napięcie mięśni związanych z aktem mowy.

 

Czasami dziecko zaczyna jąkać się nagle, pod wpływem urazu, głębokiego przeżycia. W innych przypadkach zacinanie się jest podświadomą reakcją na niesprzyjającą atmosferę w domu lub szkole, na obecność niektórych osób. Jąkanie nasila się w sytuacjach dla dziecka trudnych, może to być np. pierwszy kontakt z przedszkolem, ze szkołą. U kogoś kto się jąka, problemy z wypowiedzeniem kłopotliwej sylaby są już na tyle utrwalone, że prawie zawsze płynność mowy zostaje w tym momencie przerwana. To powoduje u takiej osoby lęk przed wypowiadaniem pewnych słów, a w konsekwencji lęk przed mówieniem w ogóle. Ktoś kto się jąka, wkłada bardzo dużo wysiłku w to, by mówić poprawnie. Ten wysiłek widać na twarzy mówiącego. Przy próbach pokonania jakiegoś słowa zwiększa się napięcie mięśni, pojawiają się tiki, mruganie powiekami, ruchy ramion, grymasy twarzy. Zaburzony jest proces oddychania i praca mięśni narządów mowy.

 

Przywrócenie płynności mowy osobom silnie jąkającym się jest bardzo trudne. Często wymaga pomocy psychologa, gdyż przede wszystkim chodzi o zmianę nastawienia pacjenta do własnego jąkania i o zniesienie lęku przed mówieniem. Dopiero w dalszym toku terapii pacjent powinien rozpocząć ćwiczenia, służące poprawieniu płynności mowy.

 

W rozwoju dziecka może wystąpić fizjologiczna niepłynność mowy, której następstwem wcale nie musi być jąkanie się. Dzieci w wieku od 2 do 5 lat często przerywają tok mówienia, powtarzają głoski i sylaby, w ich mowie występują momenty zawahania. Bierze się to zapewne stąd, że dziecko szybciej mówi niż myśli, a mówiąc, szuka dopiero właściwych słów. Taka niepłynność w wielu wypadkach mija samoistnie.

 

Ćwiczenia oddechowe

 

Oddychanie to niezbędna czynność fizjologiczna, która jest podstawą dobrej wymowy. Ćwiczenia oddechowe najlepiej przeprowadzać przy otwartych oknach. Prowadzone na początku zajęć edukacyjnych działają uspokajająco, rozładowują napięcie emocjonalne i psychiczne oraz wpływają dobrze na zdrowie dziecka.

 

Cele ćwiczeń oddechowych to:

• pogłębienie oddechu;
• rozruszanie przepony;
• zróżnicowanie fazy wdechowej i wydechowej;
• wyrabianie umiejętności pełnego i szybkiego wdechu oraz wydłużanie fazy wydechowej;
• dostosowanie długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi.

 

Proponowane ćwiczenia oddechowe:

• Robienie kleksów z farby wodnej, dmuchanie na nie przez słomkę z różną siłą i pod różnym kątem. Rozdmuchiwana farba przypomina barwne kwiaty.
• Dmuchanie na plastikowe mini zabawki na kółkach, z taką siłą, aby mogły się przemieszczać.
• Dzieci trzymają w dłoni mały kłębek wełny. Po głębokim wdechu nosem wydmuchują powietrze ustami wprawiając tym samym kłębek w ruch.
• Zabawa w „Rozpędzanie chmurek”. Dzieci leżą swobodnie na plecach. Nogi mają ugięte w kolanach, stopy oparte są o podłogę, ręce leżą wzdłuż tułowia. Wciągają powietrze nosem, swobodnym, płynnym ruchem unoszą ręce w górę i starają się rozpędzić przed sobą chmurki. Ponieważ ręce nie rozpędziły chmurek, wracają do pozycji wyjściowej. Wówczas dmuchaniem starają się rozpędzić chmury.
• Zabawa z piórkiem. Dzieci swobodnie poruszają się po sali. Trzymają w dłoni ptasie pióro. Podrzucają je do góry, a następnie dmuchają na nie tak, aby jak najdłużej unosiło się w powietrzu.
• Dmuchanie na świecę w taki sposób, aby płomień wyginał się, ale nie zgasł.
• Puszczanie baniek mydlanych. Mobilizowanie uczniów do wykonania jak największej bańki mydlanej.
• Dzieci otrzymują do ręki rurkę (słomkę) i poprzez nią starają się dmuchać na swoją dłoń albo na watkę umieszczoną na dłoni.Zabawa w „Gotowanie wody”. Dzieci dmuchają przez rurkę zanurzoną w wodzie tak, aby tworzyły się pęcherzyki powietrza na jej powierzchni. Muszą dmuchać długo, krócej, jak najkrócej, słabo, mocno, bardzo mocno, woda gotuje się, kipi.
• Wydmuchiwanie kółek na lustrze.
• Granie na organkach, piszczałce.

 

Ćwiczenia fonacyjne

 

Fonacja oznacza zdolność do wydawania głosu, do posługiwania się głosem. Dlatego też ćwiczenia fonacyjne określa się również mianem ćwiczeń głosowych.

Cele ćwiczeń fonacyjnych:

• prawidłowe wydobycie głosu do uzyskania efektu dźwiękowego w jamie ustnej;
• rozluźnienie mięśni krtani i aparatu artykulacyjnego;
• wyrobienie umiejętności modulowania siły natężenia głosu;

Proponowane ćwiczenia fonacyjne to:

• Wymawianie samogłosek [a], [o], [u], [e], [y], [i]. Najpierw pojedyncze samogłoski, potem przedłużone dźwięki.
• Na jednym wydechu z taką samą siłą wymawianie trzech samogłosek: [aou], a następnie [eyi].
• W pozycji leżącej dzieci wymawiają połączenia mmmaaa, mmmooo, mmmuuu.
• Wymawianie krótkiego zdania szeptem, półgłosem, głosem pełnym i krzycząc.

 

Ćwiczenia słuchu fonematycznego

 

Na poziom rozwoju mowy, obok sprawności narządów artykulacyjnych, duży wpływ ma percepcja słuchowa, a zwłaszcza jeden z jej składników, czyli słuch fonematyczny zwany słuchem mownym. Za pomocą słuchu fonematycznego dziecko wyodrębnia z potoku mowy wyrazy, w wyrazach sylaby, a w sylabach głoski. Potrafi także uchwycić kolejność głosek w wyrazie. Musi również odróżnić głoski dźwięczne od bezdźwięcznych.

Celem ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny jest:

• utożsamianie i różnicowanie dźwięków mowy;
• rozwijanie koncentracji dziecka na wymawiane dźwięki, która pomoże w opanowaniu poprawności artykulacyjnej;
• rozpoznanie wymawianych wyrazów, sylab i dźwięków;

 

Proponowane ćwiczenia to:

• Wsłuchiwanie się w ciszę – dzieci wyłapują dźwięki z otoczenia: tykanie zegara, szum samochodów, rozmowy ludzi, kroki przechodzących osób po korytarzu.
• Nauczyciel naśladuje różne głosy - kota, psa, tykanie zegara, bicie zegara, kichania, zadaniem dzieci jest odgadnięcie, jakie to głosy, następnie sami je naśladują
• Nauczyciel pokazuje dzieciom różne przedmioty: klucze, piłkę, kartkę papieru, wodę w kubku, krzesło, następnie demonstruje, jakie dźwięki wydają te przedmioty podczas: upadku kluczy, uderzenia piłką o podłogę, darcia papieru, przelewania wody, przesuwania krzesła. Potem zawiązuje poszczególnym dzieciom oczy, wykonując w/w czynności. Zadaniem dzieci jest powiedzenie, co to za dźwięk.
• Różnicowanie dźwięków mowy [s] – [z]. Tu wykorzystać można zabawki przedstawiające muchę i węża. Uwagę dzieci koncentrujemy na dźwiękach wydawanych przez węża [sss] i muchę [zzz]. Najpierw demonstrujemy uczniom zabawki i dźwięki, jakie wydają, potem zasłaniamy dzieciom oczy i pytamy: „Kto nadchodzi? Kogo słychać: muchę czy węża? Uczniowie odkrywają oczy, wskazują zabawkę i próbują naśladować głosy w/w zwierząt.
• Różnicowanie dźwięków długich i krótkich. Potrzebny będzie gwizdek i paski papieru: długi i krótki. Demonstrujemy dzieciom gwizdanie długie i krótkie. Następnie gwiżdżemy w różny sposób. Zadaniem dzieci jest pokazanie odpowiedniego paska papieru. Gdy usłyszą gwizdanie krótkie wyciągają krótki pasek, gdy usłyszą gwizdanie długie wyciągają dłuższy pasek papieru.
• Wymawiamy różne wyrazy, dzieci układają tyle klocków ile jest sylab w wyrazie. Ćwiczenie rozpoczynamy od wyrazów dwusylabowych, potem przechodzimy do wyrazów wielosylabowych.
• Wyodrębnianie sylaby na początku wyrazu. Pokazujemy dzieciom różne obrazki, ale rozpoczynające się od takiej samej sylaby. Nazywamy je. Dzieci muszą powiedzieć, na jaką sylabę się rozpoczynają.
• Pokazujemy różne obrazki, które rozpoczynają się różną sylabą. Zadaniem uczniów jest wskazanie tych, które mają takie same sylaby.
• Pokazujemy różne obrazki. Uczniowie muszą wskazać te, które mają taką samą ostatnią sylabę.
• Nauczyciel mówi dowolne wyrazy. Uczniowie mają klasnąć w dłonie wtedy, gdy usłyszą wyraz z daną sylabą np. po, ly, ko. To samo ćwiczenie można robić, gdy dziecko usłyszy wyraz z daną głoską.
• Wyróżnianie wyrazów w zdaniu – dzieci rysują kółka – tyle, ile usłyszały wyrazów w zdaniu. Zadaniem uczniów jest powiedzenie pierwszego i ostatniego wyrazu w każdym zdaniu.
• Zabawa w kończenie słów. Nauczyciel mówi pierwszą sylabę i eksponuje obrazek. Uczeń dopowiada brakującą część wyrazu.
• Zabawa w szukanie obrazków, które rymują się.
• Tworzenie nowych wyrazów, poprzez dodanie nowej sylaby do już istniejącej. Zabawa z piłką. Prowadzący zajęcia mówi jakąś sylabę, jednocześnie rzuca do jakiegoś dziecka piłkę. Zadaniem dziecka jest złapanie piłki oraz dodanie takiej sylaby, by tworzyła wyraz z podaną przez nauczyciela sylabą nowy wyraz.
• Różnicowanie ilości sylab w wyrazach. Układanie obrazków według ilości sylab. Uczniowie układają je od wyrazu, który ma jak najmniej sylab, kończą wyrazem mającym najwięcej sylab.
• Uczniowie bawią się w „Sklep”. Kupują te przedmioty, których nazwa rozpoczyna się od danej głoski.
• Wyszukiwanie w otoczeniu przedmiotów, których nazwa rozpoczyna się od danej głoski, w nazwie, których jest określona głoska albo kończy się daną głoską.
• Różnicowanie danej głoski w środku wyrazu. Dzieci wskazują obrazki, w nazwach, których jest dana głoska.
• Różnicowanie danej głoski na końcu wyrazu. Uczniowie mają wskazać obrazki, które kończą się na określoną głoskę.

 

Ćwiczenia narządów artykulacyjnych

 

Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest sprawne działanie narządów artykulacyjnych. Realizacja poszczególnych głosek wymaga różnego układu artykulacyjnego i różnej pracy mięśni. Dlatego też narządy artykulacyjne trzeba ćwiczyć, by wypracować zręczne i celowe ruchy języka, warg, podniebienia i żuchwy.

 

Celem ćwiczeń jest:

• usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy;
• opanowanie przez dzieci umiejętności świadomego kierowania ruchem narządów artykulacyjnych;
• poznanie prawidłowego układu artykulatorów w czasie wybrzmiewania poszczególnych głosek.

 

Ćwiczenia szczęki dolnej

• Opuszczanie i unoszenie dolnej szczęki. Wymawianie szerokiego [a] i „przechodzenie” do wymawiania [a] połączonego z głoską [s].
• Zabawa „Grzebień”. Dzieci zakładają dolne zęby na górną wargę i poruszają nimi. Potem cofają żuchwę. Następnie zakładają górne zęby na dolną wargę i brodę i poruszają nimi.
• Dzieci naśladują ziewanie, wykonują przy tym ruchy rąk, przeciągając się, wyginając.
• Głęboki wdech nosem i wydech ustami z jednoczesnym wymawianiem głoski [a]. Tak samo wymawiamy [o], [u].
• Wykonywanie ruchów żucia.

 

Ćwiczenia warg

• Rysowanie wargami. Uczniowie rysują koło wargami – wargi wysuwają się do przodu, tworzą dzióbek, wykonują ruchy koliste w obie strony. Następnie rysują kreskę poziomą wargami – wargi są ściągnięte w dzióbek, przesuwają się w prawo i w lewo. Po chwili rysują kreskę pionową – tworzą dzióbek, przesuwają się w górę i w dół. Potem rysują smutną minę – warga dolna zakrywa górną. Po niej robią śmieszną minkę – usta zamknięte – uśmiech. Na pożegnanie wysyłają całusy.
• Powtarzanie samogłosek, wargi są mocno ściągnięte [a]-[o], [e]-[o], [u]-[i],[a]-[u], oraz całego ciągu: [a], [e], [o], [u], [i], [y].
• Zły pies – naśladujemy złego psa – unosimy górną wargę, pokazujemy zęby. Dzieci mogą również naśladować warczenie psa
• Potrzebny nam lejek, ale go nie mamy - robimy go z warg.
• Uczniowie zamieniają się w „chudzielca” wciągają policzki. Potem są „grubasami” nadymają policzki.
• Nabieranie powietrza najpierw pod wargę górną, potem pod dolną.
• Chcemy pocałować mamę, ale ona jest daleko - musimy wysunąć wargi do przodu, cmokamy.
• Układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną.
• Wargi układają w kształcie szerokiego lejka.
• Głodne rybki - powoli otwieramy i zamykamy wargi tworząc koło, jakby mówiły „po”.
• Wysuwanie wargi do przodu i robienie ryjka świnki. Na górnej wardze położenie ołówka i jak najdłużej utrzymanie go w tej pozycji.
• Deszcz - schwytanie wargami kropli deszczu - uniesiona do góry głowa, wargi „chwytają” krople, dziecko je „wypija”.
• Malowanie dzieciom warg pomadką. Następnie uczniowie robią na kartce papieru „całuski”.
• Wysuwanie warg do przodu. Ściągnięcie ich i dmuchanie lekko przez nie.
• Ssanie górnej i dolnej wargi.
• Półuśmiech – odciąganie na przemian kącików ust.

 

Ćwiczenia języka

• Dzieci wykonują szybkie i energiczne ruchy języka. Wysuwają język na zewnątrz jamy ustnej, następnie chowają.
• Jak żmija porusz językiem - długi, cienki, ruchliwy język, wysuwający się we wszystkie strony.
• Wysuwanie języka do przodu, unoszenie go nad górną wargę, potem opuszczanie do brody.
• Pyszny cukierek – dzieci wypychają raz jeden policzek ostrym czubkiem języka, udając, że trzymają w buzi landrynkę, można sprawdzić twardość „ cukierka” dotykając policzek palcem.
• Zmęczony piesek – dzieci naśladują pieska, który głośno oddycha i język ma mocno wysunięty na brodę.
• Unoszenie języka za górne zęby.
• Oblizywanie górnych zębów.
• Unoszenie języka do nosa i wywijanie go na brodę.
• Klaskanie językiem: czubkiem i środkiem języka.
• Zwijanie języka w rulonik.
• „Mycie” zębów językiem.
• Lizanie czubkiem języka kawałeczka czekolady umieszczonego na podniebieniu.
• Przeciskanie języka między zębami.
• Wciąganie przez rurkę do napojów skrawków papieru, ryżu itp. A następnie przenoszenie ich do pudełeczka.

 

Ćwiczenia podniebienia miękkiego

• Dzieci biorą w usta rurkę, wciągają przez nią powietrze. Muszą tak wciągnąć powietrze, aby do rurki przyssały się kolorowe kółeczka. Następnie przenoszą je na obrazek biedronki i układają na niej kropki z tych kółeczek.
• Energiczna wymowa połączeń głosek z uwzględnieniem tylnojęzykowych zwartych [k] – [g]: kuk, ugu, oko, uk – ku, ug – gu.
• Głębokie oddychanie przez jamę ustną przy zaciśniętych nozdrzach i przez jamę nosową, przy zamkniętej jamie ustnej.
• Nabranie powietrza nosem i zatrzymanie go w jamie ustnej. Policzki są „nadęte”. Nos zatykamy i nadymamy policzki, a następnie połykamy powietrze.
• Ssanie „smoczka”.
• Chrapanie, naśladowanie kaszlu.
• Żywe lusterko – robienie różnych min. Dzieci stoją naprzeciwko siebie. Jedno z nich wykonuje wymyśloną przez siebie minę, drugie je naśladuje. Następnie dzieci zamieniają się rolami.
• Oddychanie wyłącznie przez usta lub wyłącznie przez nos.
• Płukanie gardła ciepłą wodą.