Dojrzałość szkolna

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA DZIECKA W ASPEKCIE WSPOMAGANIA RODZICÓW W UDZIELANIU POMOCY DZIECKU

 

Dojrzałością szkolną nazywa się taki poziom rozwoju dziecka, który pozwala mu sprostać obowiązkom szkolnym. Krótko mówiąc, jest to stopień przygotowania fizycznego, społecznego i psychicznego, który gwarantuje szkolne sukcesy. Nie zawsze jednak te sfery rozwijają się w sposób harmonijny. Zdarza się, że dzieci o bardzo wysokim poziomie rozwoju intelektualnego nie dają sobie rady z nauką, obowiązkami, nową organizacją pracy itp. Dzieje się tak, ponieważ mimo posiadania szerokiego zasobu wiedzy i umiejętności, np. liczenia, czytania, a nawet pisania, nie osiągnęły jeszcze dojrzałości emocjonalnej. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice zwracali szczególną uwagę na usamodzielnienie dziecka,  budzenie wiary we własne możliwości i na motywację do pracy, a przede wszystkim na pozytywny stosunek dziecka do obowiązków. Kształtowanie charakteru jest bowiem równie ważne jak rozwijanie intelektu.

 

Celem wychowania przedszkolnego jest przygotowanie dziecka do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Wszelkie umiejętności, które dziecko powinno opanować do tego czasu są zawarte w podstawie programowej wychowania przedszkolnego. W roku szkolnym poprzedzającym rok rozpoczęcia przez dziecko nauki szkolnej, nauczyciel ma obowiązek przeprowadzenia z nim diagnozy gotowości szkolnej. Diagnoza ta przeprowadzana jest 2 razy w roku: diagnoza wstępna do końca października, diagnoza końcowa – do końca kwietnia. Jest to arkusz zawierający wszystkie podstawowe umiejętności i zakres wiedzy z różnych dziedzin życia, którą powinno posiadać dziecko, zanim rozpocznie naukę w szkole. Rzetelnie przeprowadzone badania dostarczą nauczycielowi wiedzy o stopniu gotowości szkolnej dziecka, która jest opisana w dokumencie wydawanym rodzicom do końca kwietna każdego roku szkolnego.

 

Kryteria gotowości szkolnej

Oto dziesięć kryteriów oceny gotowości szkolnej dziecka:

1. umiejętność koncentracji, skupiania uwagi,
2. prowadzenia rozmowy "na temat",
3. odpowiadanie na pytania,
4. reagowanie na nakazy i zakazy,
5. rozumienie obowiązujących je norm, a więc i tego, za co jest nagradzane i karane,
6. rozumienie i stosowanie norm społecznych, które są ogólnie akceptowane,
7. używanie zwrotów grzecznościowych,
8. umiejętność dzielenia się,
9. umiejętność ustępowania, udzielenie z własnej woli pomocy osobie, która jej potrzebuje
10. Ponadto dziecko powinno rozumieć zakazy i nakazy społeczne – na przykład konieczność przechodzenia przez jezdnię wyłącznie po pasach, ustąpienia miejsca starszej osobie w środkach komunikacji miejskiej itp. Ważne jest również, by wiedziało, z czym wiąże się nauka szkolna (konieczność siedzenia w ławce, mniej zabawy, inny rozkład dnia, więcej obowiązków, zadania domowe itd.) oraz godziło się z tą zmianą i akceptowało nowy stan rzeczy.

 

Lista umiejętności 5- i 6-latka:

• jest ciekawy świata, zainteresowany tym, co go otacza: bada przedmioty, pyta o przyczyny obserwowanych zjawisk, eksperymentuje, chętnie rozwiązuje zagadki, często zadaje pytania;
• posiada umiejętność klasyfikowania i szeregowania przedmiotów, obrazków itp.: potrafi grupować przedmioty według różnych kryteriów, wymienia pory roku, związane z nimi zabawy dzieci i zjawiska przyrody;
• potrafi wstawić przedmiot w odpowiednie miejsce w już ułożonym szeregu;
• posiada umiejętność słownego porozumiewania się: mówi w sposób zrozumiały dla innych, np. o swoich potrzebach; używa ze zrozumieniem słów wykraczających poza bezpośrednie doświadczenie;
• potrafi opowiedzieć historyjkę obrazkową, często zadaje pytania;
• posiada umiejętność kontaktowania się z rówieśnikami: zwraca uwagę na dzieci, przewiduje ich zachowania, zaprasza do zabaw i rozmów, pomaga innym spontanicznie lub na prośbę kolegi czy koleżanki;
• jest samodzielny: sam podejmuje próby radzenia sobie z trudnością, wykazuje inicjatywę, wypróbowuje różne sposoby działania, jest zainteresowany osiągnięciem celu, stara się dokończyć pracę, okazuje radość z uzyskanego wyniku;
• podejmuje uczenie się pod kierunkiem dorosłej osoby: potrafi zapamiętać i wykonać polecenie, często zadaje pytania;
• jest sprawny pod względem ruchowym i manualnym: sprawnie łapie i odrzuca piłkę, buduje z drobnych klocków, lepi figurki z plasteliny, prawidłowo trzyma ołówek (chwyt, napięcie mięśni), posługuje się prostymi narzędziami;
• interesuje się czytaniem, pisaniem i matematyką, a także książkami dla dzieci; słucha, ogląda i potrafi skupić uwagę przez odpowiednio długi czas;
• umie opowiedzieć obrazkową historyjkę, rozumie sens umownych znaków, używa ze zrozumieniem słów wykraczających poza bezpośrednie doświadczenie,
• układa układanki, puzzle,
• dzieli zdanie na wyrazy (potrafi np. wyklaskać odpowiednią ich liczbę),
• dzieli wyraz na sylaby i łączy sylaby w wyraz, zna i stosuje liczebniki porządkowe, dodaje i odejmuje "konkretne" przedmioty czy liczmany.

Istotne znaczenie w procesie edukacji odgrywa rozwój ruchowy i prawidłowo przebiegająca integracja funkcji percepcyjno- motorycznych.

 

Rozwój funkcji wzrokowych, słuchowych oraz ruchowych dziecka

 

Niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu procesów percepcji wzrokowej i słuchowej są anatomicznie dobrze zbudowane i funkcjonalnie sprawne analizatory wzroku i słuchu. Zaburzenia słuchu, przewlekłe choroby układu oddechowego a szczególności zapalenia uszu, nieżyty nosa i zapalenie zatok niekorzystnie wpływają na naukę szkolną.

 

Przyczyny zakłóceń spostrzeżeń wzrokowych i wynikające z nich trudności w uczeniu się mogą wiązać się z wadami wzroku, jak krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm, zez itp. Dziecko z wadą wzroku, spostrzega powierzchownie, niedokładnie, co ogranicza zakres jego doświadczeń wzrokowych. Właściwie dobrane szkła mogą zmniejszyć lub zlikwidować trudności percepcyjne. W takich przypadkach niezbędna jest opieka lekarza specjalisty lub też rehabilitacja.

 

Trudności w zakresie percepcji wzrokowej i słuchowej mogą jednak występować przy całkowicie sprawnym receptorze (narząd zmysłowy wraz z umieszczonymi w nim zakończeniami nerwowymi), będąc konsekwencją mikrouszkodzeń korowej części analizatora wzrokowego lub słuchowego (część kory mózgu, w której zachodzi nie tylko odbiór prostych bodźców wzrokowych i słuchowych, ale także ich przetwarzanie).

Zaburzenia funkcji percepcyjno- motorycznych odzwierciedlają się w podstawowych umiejętnościach przedszkolnych.

 

Symptomy zaburzeń percepcyjnych w odniesieniu do gotowości dziecka do nauki czytania i pisania rozpoczynającej się w klasie pierwszej szkoły podstawowej:

 

Symptomy zaburzeń percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej:

• trudności w prawidłowym odwzorowywaniu kształtów i układów przedmiotów (pion i poziom), rysowaniu szlaczków
• pomijanie drobnych elementów graficznych ( kreseczki, ogonków itp.)
• trudności w odwzorowywaniu kształtów geometrycznych;
• rysunki ubogie, o prymitywnych uproszczeniach;
• zakłócone stosunki przestrzenne oraz proporcja elementów; trudności w rozplanowywaniu;

Symptomy zaburzeń percepcji słuchowej:

• brak umiejętności rozpoznawania słyszanych głosek
• przestawianie i opuszczanie całych sylab w słowach, "przekręcanie końcówek" wyrazów
• trudności w analizie zdań na wyrazy, wyrazów na sylaby i głoski;
• opuszczanie liter i cząstek wyrazów, przestawianie ich kolejności, przestawianie szyku wyrazów w zdaniu;
• trudności w syntezie przeliterowanych dźwięków, w scaleniu ich w dźwiękową całość wyrazu;
• trudności w zrozumieniu wysłuchanej treści wynikające z niewłaściwego rozumienia określeń słownych, głównie pojęć abstrakcyjnych;
• trudności w uczeniu się pamięciowym ( wiersze, ciągi słowne, dni tygodnia, miesiące,);
• trudności w rozumieniu dłuższych wypowiedzi słownych i poleceń nauczyciela;

 

Symptomy zaburzeń procesu lateralizacji:

• lustrzane odwzorowywanie kształtów. trudności związane z techniką pisania - zniekształcenia graficznej strony pisma, np. szlaczków
• przestawienia liter i cząstek wyrazowych. zmiana kolejności liter, sylab a nawet wyrazów
• zmiany kierunku w rysunkach, często błędny kierunek odwzorowywania - od prawej ku lewej ( uwidacznia się to np. w szlaczkach );

 

Symptomy zaburzeń rozwoju ruchowego:

• przy obniżonej sprawności manualnej mała precyzja ruchów dłoni i palców;
• zniekształcenia graficznej strony pisma, pismo nieczytelne, szlaczki często wykraczają poza liniaturę, brak wiązania szlaczków liter ze sobą
• wolne tempo np. pisania szlaczków
• trudności w rysowaniu jako czynności;
• rysunki brzydkie, linie niepewne;
• ruchy gwałtowne lub zwolnione;
• zbyt silny lub zbyt słaby nacisk ołówka;
• kłopoty z wykonaniem wszelkich ćwiczeń gimnastycznych
• trudności majsterkowaniu, wycinaniu, lepieniu;

 

Propozycje dla rodziców dotyczące pracy z dzieckiem w domu, aby w jak najlepszym stopniu przygotować dziecko do klasy pierwszej

 

Jako rodzice możemy prowadzić obserwację własnych dzieci w zakresie samodzielnych umiejętności oraz posiadanej wiedzy o świecie. Musimy jednak pamiętać, by oceniać dziecko OBIEKTYWNIE i ZGODNIE ZE STANEM FAKTYCZNYM, co jest oczywiście z samego założenia trudne. Jeśli nasza ocena nie będzie obiektywna, możemy skazać dziecko na niepotrzebne stresy czy stany lękowe, a w konsekwencji doprowadzić nawet u niego do powstania fobii szkolnej, która jest już jednostką leczoną przez psychologów i uznaną za jedną z najczęstszych i najpoważniejszych przyczyn niepowodzeń szkolnych.

 

Ćwiczenia rodziców z dzieckiem w domu powinny obejmować wszelkie aspekty działalności i rozwoju dziecka przydatne w okresie nauki szkolnej. Wszystkie muszą być prowadzone systematycznie, a jednocześnie posiadać przede wszystkim formę zabawy. Należy uwzględnić w nich możliwości dziecka i pamiętać, by nie narzucać mu zbyt dużej dyscypliny, bo możemy osiągnąć efekt odwrotny do zamierzonego, czyli zrazić je do szkoły. Wykorzystujmy okazje, które zdarzają się w czasie codziennych zajęć i działalności dziecka w domu. Uczmy je niejako "przy okazji". Ważne też, by nie oczekiwać szybkich rezultatów i natychmiastowych postępów.

 

Istotne jest również urozmaicanie działalności dziecka i stawianie mu zadań różnorodnych, które podniosą atrakcyjność nauki i zachęcą do starań. Nagradzajmy postępy i nie krytykujmy braków czy porażek – działamy po to, by dziecko czegoś nauczyć i wydobyć z niego potencjał, jakim dysponuje w sposób naturalny. Zaangażujmy dziadków i rodzeństwo – wspólna zabawa, skierowana na doskonalenie umiejętności i wzbogacanie wiedzy dziecka, przyniesie najlepsze efekty.

 

Przykłady ćw. i zabaw usprawniających funkcje poznawcze dziecka, które rodzic może wykonywać z dzieckiem w domu

 

Koordynacja wzrokowo - ruchowa

• ćwiczenia ruchowe (w marszu, w biegu, na równoważni, ze skakanką, zabawy naśladowcze, opowieści ruchowe)
• Usprawnianie manipulacji przedmiotami – zabawy z piłką lub balonem (np. odbijanie, podrzucanie, toczenie), zabawy z woreczkami (podrzucanie, łapanie, podnoszenie), rozpoznawanie przedmiotów z zamkniętymi oczami, dopasowywanie przedmiotów o tych samych kształtach
• Przyzwyczajanie do kontroli wykonywanego ruchu graficznego – obrysowywanie szablonów figur, malowanie w obrębi konturów, rysowanie po śladzie, kolorowanie obrazków, labirynty, łączenie wyznaczonych punktów, kreślenie linii pionowych, poziomych i skośnych (np. patykiem na piasku, pędzlem na kartce, ręka w powietrzu itp.)
• Usprawnianie celowych i precyzyjnych ruchów rąk oraz ich współdziałanie – wydzieranki, wyklejanki, wycinanki, lepienie z plasteliny i mas solnej, zabawy konstrukcyjne, majsterkowanie, nawlekanie koralików, zabawy zręcznościowe

Percepcja słuchowa

• Różnicowanie sygnałów dźwiękowych – rozpoznawanie głosów z otoczenia, określanie strony, z której dochodzi dźwięk, rozpoznawanie